περί Αλεξανδρου Ιολα

Μεγάλοι ομοφυλόφιλοι άντρες : Αλέξανδρος Ιόλας

Ο Κωνσταντίνος Κουτσούδης - όπως είναι το πραγματικό όνομα του Αλέξανδρου Ιόλα - , Έλλην από την Αλεξάνδρεια, ήρθε σε ηλικία 17 ετών στην Αθήνα κρατώντας τρεις συστατικές επιστολές του Καβάφη. Εκεί τέθηκε υπό την προστασία του Άγγελου Σικελιανού, του Κωστή Παλαμά και του Δημήτρη Μητρόπουλου. Αναδείχθηκε εξαίρετος πιανίστας και χορευτής στο Βερολίνο, το Παρίσι -όπου συνεργάστηκε με την Κίρα Ναζίνσκι και τα μπαλέτα του μαρκήσιου ντε Κουέβας- και στη Νέα Υόρκη με το Metropolitan Theater. Το όνομα Αλέξανδρος Ιόλας το οφείλει στην εγγονή του Ρούσβλετ, Θεοδώρα, με την οποία επρόκειτο να παντρευτούν. Ποιος, όμως, ήταν στην πραγματικότητα ο Αλέξανδρος Ιόλας, ο άνθρωπος που συνέδεσε τη ζωή του με την ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα ? Ήταν αυτός που πρώτος άνοιξε γκαλερί-δορυφόρους (Alexander Iolas Gallery) σ όλο τον κόσμο· αυτός που εναντιώθηκε με πάθος στον πουριτανισμό της Αμερικής του 40 και του 50, υποστηρίζοντας και καθιερώνοντας τους πρόσφυγες Ευρωπαίους σουρεαλιστές. Σ αυτόν οφείλει πολλά ο πάπας της pop art Άντι Γουόρχολ, αλλά και ο Τάκις, ο Ακριθάκης, ο Πιερ Ρενό, ο Ματιάτσι, ο Τσαρούχης


Απ: Μεγάλοι ομοφυλόφιλοι άντρες : Αλέξανδρος Ιόλας
« Απάντηση #1 στις: Αύγουστος 18, 2007, 04:36:40 πμ »

Η πτώση της οικίας Ιόλα
Το ελληνικό κράτος ενδέχεται να μεταμορφώσει την έπαυλη του περίφημου συλλέκτη σε μουσείο μοντέρνας τέχνης.

ΑΘΗΝΑ. Ο Αλέξανδρος Ιόλας (1908-1987) υπήρξε σημαντικός δωρητής του Κέντρου Pompidou. Ίδρυσε γκαλερί στο Παρίσι, τη Νέα Υόρκη, τη Ρώμη, το Μιλάνο, τη Μαδρίτη και την Αθήνα, και συνέβαλε στην διεθνή αναγνώριση καλλιτεχνών όπως ο Magritte, ο Ernst, και η Niki de Saint Phalle. Μετά τον θάνατό του, η οικία του, που είχε φιλοξενήσει τον Νureyev, τον Warhol και τον De Chirico, και στεγάσει έργα των Rauschenberg, Picasso και Man Ray μεταξύ άλλων, υπέκυψε στην φιλαργυρία των κληρονόμων, καθώς και σε πολλαπλές πράξεις βανδαλισμού, παρότι το 1998 χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο. Η επιφάνειας 1250 τ.μ. και επενδεδυμένη με μάρμαρο κατασκευή, επί σειρά ετών είχε αποδοθεί στον Δημήτρη Πικιώνη, πρωτοπόρο του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα. Όμως στην επίσημη αναφορά της Βάντας Αλεκτορίδου, υπεύθυνης του φακέλου χαρακτηρισμού του κτιρίου, τίθεται θέμα συνεργασίας περισσότερων αρχιτεκτόνων, και ιδιαιτέρως του Παύλου Καλαντζόπουλου, μαθητή του Πικιώνη, ο οποίος πιθανότατα έκανε τις τελευταίες επεμβάσεις.

Αντίο Fontana
Η μάχη για την προστασία της ξεκίνησε το 1994, όταν ο Δήμος Αγίας Παρασκευής, όπου βρίσκεται, εγκατέστησε συμβολικά ένα λουκέτο στην είσοδο του κτήματος. Ο χαρακτηρισμός την έσωσε από σίγουρη κατεδάφιση! Μα ποιο θα είναι το μέλλον της; Το κράτος ενδιαφέρθηκε και σκοπεύει να την αγοράσει για περίπου 2,5 εκατομμύρια ευρώ. Μέσα στο κλίμα της πολιτιστικής ανανέωσης που συνοδεύει την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, μπορεί να μετατραπεί σε μουσείο σύγχρονης τέχνης ή πολιτιστικό κέντρο. Όμως τα έξι χιλιάδες ανεκτίμητα έργα τέχνης, τα οποία εκπατρίστηκαν και πωλήθηκαν από τους κληρονόμους, δεν θα επιστρέψουν ποτέ... Σύμφωνα με τον Νίκο Σταθούλη, βιογράφο του μαικήνα, διακόσια κομμάτια έχουν κατασχεθεί, και φυλάσσονται σε μία αποθήκη, μοναδική ελπίδα για το εκκολαπτόμενο μουσείο. Τα υπόλοιπα διέφυγαν από τη φορολογία, χάρη στην ευγενική φροντίδα τής κρατικής επιτροπής, η οποία ανέλαβε το 1987 την κοστολόγηση των έργων. Στην γραπτή έκθεση της επιτροπής (έχουμε μετατρέψει τις αξίες σε ευρώ), διαβάζει κανείς μαργαριτάρια όπως : «Beckman, 1000 ευρώ». Είτε «Fontana, διάτρητος μουσαμάς αγνώστου, 10 ευρώ».


Μαρίνα Βαρουτά , Μάρτιος 2003

Αλέξανδρος Ιόλας και η Θεσσαλονίκη
Είναι αλήθεια ότι πάρα πολύ σημαντικά πράγματα ξεκινούν ανθρώπινα και απλά. Η παλιά φιλία του Αλέξανδρου Ιόλα με τη Μάρω Λάγια αλλά και η επιμονή της τελευταίας για τη δημιουργία ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη, μαζί με τη δραστική και άμεση συμμετοχή του Πέτρου Καμάρα, είναι η αφετηρία της «δωρεάς Ιόλα», η οποία συνολικά περιέλαβε σαράντα επτά έργα.

Από την πρώτη συζήτηση, το 1978, έγιναν πολλά, ενώ η ιδέα ενέπνευσε μια ομάδα ανθρώπων που δούλεψαν σκληρά ώστε σήμερα, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης να είναι ένας θεσμός με οντότητα και εύρος και να εξακολουθεί να εμπνέει τα μέλη και τους πολυάριθμους φίλους και υποστηρικτές του.

Η Θεσσαλονίκη με τους ανθρώπους της σκλάβωσε τον Αλέξανδρο Ιόλα. Του θύμιζε την Αλεξάνδρεια, όπως έλεγε, ή διαισθάνθηκε ταυτόχρονα ότι η μοίρα θα συντηρούσε πάνω σ’ αυτή τη σχέση, σ’ αυτή την αόρατη κλωστή, την μνήμη του. Όχι στη φαντασία, αλλά απτά, με τα έργα που παρέδωσε στα χέρια τους. Ο ίδιος πίστευε, ούτως ή άλλως, ότι τα μουσεία είναι καλύτερα σε χέρια ιδιωτών, μακριά από κρατικές δεσμεύσεις. Όπως ο πολιτισμός, που για να υπάρξει δεν χρειάζεται κυβερνητικές αποφάσεις.

Ο Αλέξανδρος Ιόλας ήταν άνθρωπος της τέχνης, κοσμοπολίτης, διορατικός συλλέκτης, ικανός έμπορος. Νεαρός έφυγε από τη γενέτειρά του Αλεξάνδρεια στη δεκαετία του τριάντα, σπούδασε χορό στο Παρίσι και το Βερολίνο. Ως κορυφαίος χορευτής της Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης περιοδεύει την Ευρώπη και ανακαλύπτει τα νέα ρεύματα και ρυθμούς στη σύγχρονη τέχνη. Όταν ένα σοβαρό ατύχημα τον αναγκάζει να εγκαταλείψει το χορό, αποφασίζει να αφιερωθεί στη συλλογή έργων τέχνης. Ενθουσιάζεται από τον Max Ernst, στη συνέχεια από τον Rene Magritte και τον Victor Brauner.


Αντιλαμβάνεται έγκαιρα ότι οι μεταπολεμικές Η.Π.Α. είναι έτοιμες να υποδεχθούν την ανήσυχη Ευρώπη. Η τέχνη αποκτά την αγορά της και τη δική της χρηματιστηριακή αξία. Δεν θα κάναμε λάθος να λέγαμε ότι ο Ιόλας συντέλεσε σ’ αυτό. Βασίζεται στο ένστικτό του και στις γνώσεις του, το έμπειρο μάτι του διακρίνει τα πάντα, τα πατρονάρει και τα προωθεί. Το 1953 ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στη Νέα Υόρκη. Το ’63 στη Γενεύη, το ’64 στο Παρίσι, το ’65 στο Μιλάνο και λίγο αργότερα στη Μαδρίτη. Προέβαλε και καθιέρωσε καλλιτέχνες. Από τις γκαλερί του πέρασαν ονόματα σημαντικά, ανάμεσά τους οι Niki de Saint Phalle, Martial Raysse, Jean-Pierre Raynaud, Pino Pascali, Eliseo Mattiacci, Andy Warhol, Jean Tinguely, Roberto Crippa, Novello Finotti.

Το 1965 αποφασίζει να μεταφέρει την έδρα και την κατοικία του στην Αγία Παρασκευή, στην Αθήνα. Χτίζει το σπίτι του με προδιαγραφές μουσείου και γνωρίζει νέους καλλιτέχνες, συνεργάζεται και δένεται μαζί τους. Ανάμεσά τους ο Τάκις, ο Ακριθάκης, ο Τσόκλης, ο Παύλος. Τους α­νοίγει το δρόμο για διεθνή σταδιοδρομία και αναγνώριση. Οι δεκαετίες '60, '70, '80, σημαδεύονται από τον Αλέξανδρο Ιόλα.

Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, δυσανάγνωστη ως το τέλος. Όσο η τρέχουσα ηθική τον αρνείται τόσο ο ίδιος αντιδρά επιθετικά και απρό­βλεπτα. Πληθωρικός και κυνικός δίνει και παίρνει πίσω. Ο Αλέξανδρος Ιόλας πεθαίνει το 1987 στην Ν. Υόρκη. Το όνειρό του για ένα "Μουσείο lόλα" στην Αθήνα έμεινε ανεκπλήρωτο. Η τεράστια και σπάνιας αξίας, ­καλλιτεχνικής και εμπορικής, συλλογή του, διάσπαρτη. Ένα μικρό της τμήμα βρίσκεται στο Centre Pompidou στο Παρίσι.

Η συνάντηση του Αλέξανδρου Ιόλα µε τη Θεσσαλονίκη αποκτά, ιδιαίτερη σημασία για την πόλη και την υστεροφημία του διορατικού συλλέκτη. Σήμερα στην Ελλάδα τίποτα δε θυμίζει το ευφυές και δημιουργικό του πέρασμα μόνον η συλλογή των 47 έργων που εκείνος δώρισε τότε, "σαν πυρήνα", για να ξεκινήσει τη ζωή του το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην πόλη µας.

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Μ.Μ.Σ.Τ. µε πολύ χαρά αποφάσισε να τον τιμήσει δίνοντας το όνομά του στην τριώροφη πτέρυγα του μουσείου και αφιερώνοντάς του τον κατάλογο της μόνιμης συλλογής, η οποία περιλαμβάνει πλέ­ον περισσότερα από χίλια έργα (πίνακες, γλυπτά, εγκαταστάσεις, συναρμογές, χαρακτικά, φωτογραφίες) µε την ελπίδα ότι θα παραμείνει έ­να μουσείο αδέσμευτο, αντισυμβατικό και ανοικτό, ιδιότητες που εκτιμούσε ο Αλέξανδρος Ιόλας και χαρακτήρισαν την ζωή του.

Υπόγειο κίνημα για έναν συλλέκτη

Να χαρούμε; Σώζεται η περίφημη βίλα Ιόλα; Μάλλον όχι. Δεν έχει μείνει τίποτα για να σωθεί. Τι θα μαθαίνει για τον περίφημο συλλέκτη ο σύγχρονος θεατής, όταν θα επισκέπτεται την Πινακοθήκη του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, που θα στεγαστεί σπίτι του; Τι θα του λένε οι συντηρημένοι τοίχοι του μαξιμαλιστικού οικήματος, όταν έχει δεκαετίες τώρα βανδαλιστεί ανεπανόρθωτα η φήμη του ιδιοκτήτη;

Η εικόνα τής λεηλατημένης βίλας ρίχνει περισσότερο φως. Γιατί ο Ιόλας υπήρξε σπουδαίος συλλέκτης και ιδιοφυής έμπορος τέχνης που μεγαλούργησε στο εξωτερικό αλλά ατύχησε στη χώρα του. Αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αγ. Παρασκευή μια εποχή που περίσσευε ο λαϊκισμός και η υποκρισία.

Στοχοποιήθηκε εύκολα (ομοφυλόφιλος γαρ) και πέρασε στον κόσμο σαν «ο τρελός του χωριού» με τις γούνες...

Η επίσημη πολιτεία φοβήθηκε το σκάνδαλο. Κι άφησε να φύγει από τα χέρια της ό,τι είχε αξία, η συλλογή του. Στη συνέχεια άφησε να απαξιωθεί όχι μόνο η βίλα αλλά και η προσφορά του. Ευτυχώς, πρόλαβε ο ίδιος να δωρίσει 44 έργα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Τα καλά νέα, όμως, είναι ότι δεν φροντίζει μόνο το Μακεδονικό Μουσείο την υστεροφημία του. Είναι και η ομάδα Φιλοπάππου, που έχει αναλάβει δράση. Μια ομάδα νέων ανθρώπων δημιούργησε blog (alexandrosiolas.blogspot.com) κι εκεί δημοσιοποιεί τις πολύ ενδιαφέρουσες δράσεις της. Αλλά και ο γνωστός αρχιτέκτονας-εικαστικός, Ανδρέας Αγγελιδάκης. Το έργο του «House for a collector», που πρωτοπαρουσιάστηκε στην προηγούμενη Art Athina, βρίσκεται σε εξέλιξη (φωτο).

Είκοσι ένα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιόλα, η πολιτεία αποφασίζει (ακόμη μία φορά) να αξιοποιήσει το ακίνητο. Η μνήμη του, όμως, διασώζεται αποκλειστικά και μόνο από τους καλλιτέχνες, ανώνυμους και μη. Ευτυχώς. Η μπογιά και το λούστρο που θα βάλει (Κλείσιμο ματιού το ΤΑΠ στη βίλα της Αγ. Παρασκευής, θα είναι τα ετεροχρονισμένα κόλλυβα της κηδείας του.



ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Σάββατο 22 Αυγούστου 2009
ΣΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΕΝΟΣ ΘΡΥΛΟΥ
Βίλα Ιόλα

Πρόσκληση σε πάρτι εκατομμυρίων, φαντασμάτων και ερωτηματικών
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ (boyio@enet.gr) | ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ

Λένε ότι ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Στην Αγ. Παρασκευή αυτές περισσεύουν και εξαιτίας τους ένας μοναδικός χώρος, που θα μπορούσε να είναι στολίδι για την πόλη ως πολιτιστικό κέντρο, κινδυνεύει να γίνει -τι πρωτότυπο!- μπετόν.

Η ιστορία θα ήταν άλλη μία από τις αμέτρητες που αφορούν την τύχη των ελεύθερων χώρων, όμως αντίθετα με άλλες, όπου για να δεθεί το δράμα υπάρχει ο ρόλος του «κακού», εδώ δεν βρήκαμε κανέναν. Ολοι συμφωνούν ότι η βίλα Ιόλα πρέπει να δοθεί στους πολίτες ως δημόσιο αγαθό. Αλλά ώς εκεί. Στα λόγια.

Χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να δεις το «παλάτι», το «μέγαρο», όπως το περιέγραφαν δύο δεκαετίες πριν, σε αυτό το κτίριο πίσω από τη βρόμα και την εγκατάλειψη. Το μόνο που εντυπωσιάζει αρχικά είναι το μέγεθος - 1.760 τ.μ. το διώροφο σπίτι και 6,7 στρμ. ο κήπος. Εκεί που θρονιάζονταν περίβλεπτα γλυπτά τώρα φυτρώνουν αγριόχορτα και στους τοίχους, στη θέση αριστουργημάτων ζωγραφικής, αυθαδιάζει το γκράφιτι.

Οι εσωτερικοί χώροι προκαλούν θλίψη με τη γυμνότητά τους. Η κουζίνα έχει σημάδια από φωτιά. Μια πυρκαγιά παραλίγο να το αφανίσει πριν από λίγα χρόνια. Τίποτα κινητό δεν έχει μείνει, μόνο κάτι παλιά περιοδικά και σκισμένες αφίσες. Κουρέλια. Μετά το θάνατο του Ιόλα, το 1987, οι λεηλασίες γίνονταν κατά κύματα. Πίνακες, χαλιά, γλυπτά, πολυέλαιοι σηκώθηκαν με καμιόνια. Δεν περίμεναν καν να πεθάνει. Η πρώτη λεηλασία, προφανώς από κάποιους του κύκλου του, έγινε ενώ ο συλλέκτης ήταν ετοιμοθάνατος σε νοσοκομείο της Ν. Υόρκης. Από τη συλλογή με τα 11.000 έργα ένα μέρος πήραν οι κληρονόμοι του, αργότερα πωλήθηκε σε δημοπρασίες, και λίγα αρχαία κατάσχεσε το ελληνικό κράτος.

Ενα γλυπτό του Τάκη κείτεται σπασμένο στον κήπο. Μάλλον μεγάλο για να το αρπάξουν. Από τις κολόνες του κήπου, κοιτάζοντας φωτογραφίες από παλιά ρεπορτάζ, καταλαβαίνουμε ότι κάθε φορά υπήρχε και μία λιγότερη. Μάρμαρα από την Πεντέλη και τη Ραβένα με τα οποία είχε ντυθεί το κτίριο κομματιάστηκαν και ξηλώθηκαν.

Ο Ιόλας αγόρασε τη γη το 1965. Ηταν ήδη βαθύπλουτος αλλά ήθελε να γυρίσει στην Ελλάδα. Ανέθεσε το έργο στον σπουδαίο αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, που πήρε για βοηθό τον Τσαρούχη. Από την αρχή τα σχέδια ήταν μεγαλεπήβολα αλλά το αποτέλεσμα γινόταν σταδιακά ακόμη πιο εντυπωσιακό, καθώς ενσωματώνονταν στο σπίτι έργα τέχνης. Ακόμη και η κουπαστή στη σκάλα ήταν γλυπτό, της Claude Lalanne. Την ξήλωσαν κι αυτή.

Πικάσο, Ντε Κίρικο, Μιρό, Γουόρχολ, Νταλί, Μαγκρίτ, Ερνστ, Χατζηκυριάκος-Γκίκας... Οσο ζούσε ο Ιόλας, στο σπίτι του η τέχνη ξεπερνούσε σε αξία πολλά μουσεία μαζί. Πολλοί από τους καλλιτέχνες ήταν φίλοι του και τον επισκέπτονταν εκεί. Πολλοί, όπως ο Γουόρχολ, ξεκίνησαν από τις γκαλερί του.

«Εκεί που ό,τι λάμπει είναι χρυσός» είναι ο τίτλος ενός ρεπορτάζ του περιοδικού «Vogue» το 1982. Η ρεπόρτερ γράφει εκστασιασμένη γι' αυτά που βλέπουν τα μάτια της. Μια πόρτα ντυμένη με χρυσάφι! Χρυσά γλυπτά, αρχαία αγάλματα και μεταξωτές κουρτίνες... Σήμερα στη θέση εκείνης της πόρτας υπάρχουν τσιμεντόλιθοι. Η είσοδος γίνεται από γειτονική μπαλκονόπορτα.

Το κτήμα και η βίλα όχι μόνο σαπίζουν, αλλά, παρά τη σειρά των αποφάσεων για απαλλοτρίωσή τους, πότε από τον Δήμο και πότε από το κράτος, αποτέλεσμα μηδέν. Υπουργοί Πολιτισμού και δήμαρχοι έρχονται και φεύγουν, υπόσχονται, συνεδριάζουν, υπογράφουν στα χαρτιά αλλά... τίποτα.

Ο Ιόλας το 1984 δωρίζει 47 έργα του στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που δημιουργείται γύρω από αυτή τη συλλογή. Χαρίζει μερικούς ακόμη πίνακες στη Εθνική Πινακοθήκη. Εχει αποφασίσει να δωρίσει στο δήμο Αγ. Παρασκευής το χώρο, για να δημιουργηθεί Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης.

Κάποιοι γνωστοί του λένε ότι το σύνολο της συλλογής, σύμφωνα με μια διαθήκη του, θα κατέληγε ως κληροδότημα στο ελληνικό κράτος. Ομως ξαφνικά ξεσπάει μια θύελλα. Ενας τραβεστί καταγγέλλει όργια και αρχαιοκαπηλία στη βίλα. Οι κίτρινες εφημερίδες της εποχής ουρλιάζουν. Πολιτικοί και καλλιτέχνες που αναζητούσαν τη φιλία του τον αποφεύγουν. Είναι η αρχή του τέλους που θα κορυφωθεί με την αρρώστια του. Πάσχει από AIDS.

«Αν δεν ήταν όλα αυτά με τα σκάνδαλα και την ομοφυλοφιλία του, τότε πολύ γρήγορα και το θέμα της απαλλοτρίωσης θα είχε τελειώσει», μας λένε κάποιοι συνομιλητές. Είναι φανερό ότι μετά το θάνατό του οι πολιτικοί στρέφουν το... σεμνότυφο βλέμμα τους και δεν βλέπουν την ουσία, την πολιτιστική αξία του ακινήτου και των περιεχομένων του και την ανάγκη προστασίας. Οι βάνδαλοι, με λόγια και με πράξεις, έχουν το πάνω χέρι.

Η πρώτη κίνηση για να διασωθεί κάτι γίνεται από το δήμο της Αγ. Παρασκευής που το 1994 βάζει συμβολικά ένα λουκέτο στο χώρο διεκδικώντας τον. Το 1998 το οίκημα χαρακτηρίζεται διατηρητέο. Το 2000 το κτήμα χαρακτηρίζεται «Κέντρο Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων» με προεδρικό διάταγμα και γίνονται όνειρα για υπαίθριο μουσείο γλυπτικής. Την ίδια χρονιά το αγοράζει ο αρχιτέκτονας Σπύρος Γεωργίου για 782 εκατ. δραχμές. Από το περιβάλλον του μας είπαν πως γνώριζαν ότι το οίκημα ήταν διατηρητέο αλλά το υπουργείο Οικονομικών τους διαβεβαίωσε ότι το κτήμα δεν είχε δεσμεύσεις.

Ο δήμος ετοιμάζεται να το αγοράσει με ένα -εγκεκριμένο από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων- δάνειο ύφους 1,2 δισ. δρχ., αλλά σταματάει όταν το 2002 κηρύχθηκε από την κυβέρνηση η αναγκαστική απαλλοτρίωση. Εντάσσεται μάλιστα στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Το Σώμα Ορκωτών Λογιστών το εκτιμά στα 9,1 εκατ. ευρώ. Ταυτόχρονα γίνονται και δύο δίκες για την αξία και το πρωτοδικείο εκδικάζει αρχικά 17 εκατ. ευρώ ενώ στο εφετείο γίνεται ο συμβιβασμός στην τιμή που όρισε το ΣΟΕ. Για να μη ζαλιστούμε από τα νούμερα, η τελική τιμή απαλλοτρίωσης είναι πάνω από τέσσερις φορές μεγαλύτερη της τιμής αγοράς. Αυτό κάποιοι θα το έλεγαν καλή εμπορική επιτυχία και κάποιοι άλλοι θέτουν ερωτηματικά για το πώς έφτασε εκεί. Με την αλλαγή της κυβέρνησης το 2004 και τη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων, η απόφαση για την απαλλοτρίωση ανακαλείται.

Ο τότε υφυπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης προσπαθεί να πάρει το ακίνητο για να γίνει πολιτιστικό κέντρο για 5 εκατ. ευρώ, όσο και η αντικειμενική αξία (σήμερα περίπου 5,5 εκατ. ευρώ). «Η εκτίμηση της αξίας έγινε από τριμελή επιτροπή της Κτηματικής Υπηρεσίας, όπως ορίζει ο νόμος», μας λέει. «Επειδή οι ιδιοκτήτες δεν συμφώνησαν, τους προτάθηκε ανταλλαγή με άλλο ακίνητο του Δημοσίου. Δεν βρήκαν ούτε αυτή την πρόταση ικανοποιητική. Ως υφυπουργός Πολιτισμού έκανα κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διευθέτηση του ζητήματος, το οποίο εκκρεμούσε για μεγάλο διάστημα, πάντα στο πλαίσιο του δυνατού και με γνώμονα τη νομιμότητα και τη διαφάνεια».

Ο ιδιοκτήτης προσφεύγει στο ΣτΕ για αποχαρακτηρισμό της έκτασης ώστε να μπορεί να οικοδομήσει. Η υπόθεση, μετά από πέντε αναβολές, θα δικαστεί στις 23 Σεπτεμβρίου. Με δύο αποφάσεις, του Γ. Βουλγαράκη και του Μ. Λιάπη διαδοχικά ως υπουργών Πολιτισμού, το Δημόσιο επιστρέφει ως αγοραστής. Η τελευταία, πέρσι, ήταν μάλιστα κατεπείγουσα. Ρωτήθηκε ο ιδιοκτήτης αν συμφωνεί στα 9,042 εκατ. ευρώ της νέας εκτίμησης (έκοψαν κάτι), είπε «ναι», αλλά και πάλι...

Από το υπουργείο πήραμε τη διαβεβαίωση ότι οι προθέσεις δεν έχουν αλλάξει, αλλά χρήματα δεν υπάρχουν. Ενα από τα προβλήματα είναι ότι με την περσινή απόφαση το κονδύλι θα έβγαινε από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Πράγμα ελαφρώς παράλογο, αφού όσο στοιχίζει η βίλα είναι ο ετήσιος προϋπολογισμός του ΤΑΠ, και έχει ένα σωρό ιδιοκτήτες άλλων ακινήτων να αποζημιώσει.

Η Μαρία Δαμανάκη έχει ασχοληθεί πολλά χρόνια με το θέμα. Πρόσφατα κατέθεσε άλλη μία ερώτηση στη Βουλή, για το αν προτίθεται ο νυν υπουργός Α. Σαμαράς και με ποιο χρονοδιάγραμμα να προχωρήσει στην απαλλοτρίωση. Τη ρωτήσαμε τι φταίει και παρά τις αποφάσεις, και από το ΠΑΣΟΚ και από τη Ν.Δ., τελικά τίποτα δεν γίνεται. «Η πολιτική της Ν.Δ. είναι τσιμέντο παντού και όταν έχεις ως προτεραιότητα το τσιμέντο δεν βάζεις 9 εκατ. στη βίλα Ιόλα», απάντησε. «Προ του 2004 υπήρξε μία θετική εξέλιξη, που όμως έμεινε ημιτελής. Μετά το 2004 η κυβέρνηση έβαλε το θέμα στο τελευταίο συρτάρι και σήμερα βρισκόμαστε στο κρίσιμο στάδιο ενδεχόμενου αποχαρακτηρισμού της έκτασης. Αυτό δεν πρέπει να συμβεί. Η βίλα και ο περιβάλλων χώρος έχουν και ιστορική αξία αλλά και σημαντική περιβαλλοντική σημασία για την ποιότητα ζωής των κατοίκων της Αγ. Παρασκευής και της βόρειας Αθήνας».

Στο περιβάλλον του ιδιοκτήτη θεωρούν βέβαιο ότι θα κερδίσουν την υπόθεση στο ΣτΕ. Μάθαμε ότι ήδη δύο εφοπλιστές έχουν ενδιαφερθεί να αγοράσουν το κτήμα.

Οι κάτοικοι της περιοχής έχουν απηυδήσει. Για χρόνια ακούν, ειδικά προεκλογικά, ότι εκεί θα γίνει ένα πάρκο πολιτισμού. Υπήρξε ακόμη και μια πρόταση να το αγοράσει ο δήμος με έκτακτη εισφορά των κατοίκων. Αλλά αυτά δεν συμβαίνουν στην Ελλάδα. Οχι για τον πολιτισμό. Οι καλλιτέχνες, μεταξύ τους και πολλοί διάσημοι, έχουν απηυδήσει. Κάθε τόσο υπογράφουν εκκλήσεις... Η «Ομάδα Φιλοπάππου», μια πρωτοβουλία εικαστικών, το έχει αναγάγει σε κεντρικό της θέμα.

Ο δικηγόρος του ιδιοκτήτη Θεόδωρος Κωνσταντόπουλος μας λέει ότι δεν έχουν κανένα λόγο να είναι ενάντιοι στο κοινό αίσθημα για την αξιοποίηση του ακινήτου. Θέλουν να λυθεί το θέμα, να πάρουν την αποζημίωση και να παραδώσουν το κτήμα.

Αντί για επίλογο να προσυπογράψουμε μια παλαιότερη έκκληση γνωστών καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων ο Κώστας Γαβράς, που κατέληγε με τη φράση: «Αν η πολιτική βούληση δεν επαρκεί για να σώσει από την τσιμεντοποίηση ιστορικούς χώρους, δεν μπορούμε να μιλάμε για πολιτισμό στην Ελλάδα».

Διαβάστε

..............1..............

Νίκος Σταθούλης, «Αλέξανδρος Ιόλας», εκδ. Λιβάνη

Η βιογραφία του γκαλερίστα και συλλέκτη. Από την Αλεξάνδρεια του Καβάφη σε μεγάλα μπαλέτα και από τα καταγώγια της τέχνης στα σαλόνια των κροίσων, ο Ιόλας έζησε μια μυθιστορηματική ζωή.

..............2..............

Ντανιέλ Αράς, «Ιστορίες ζωγραφικής», εκδ. Εστία

Η ιστορία της ζωγραφικής από την ανακάλυψη της προοπτικής ώς την εξαφάνιση της φιγούρας. Μαθήματα για τη μύηση των θεατών σε τεχνικές και ζωγράφους.


Ποιός ήταν ο Αλέξανδρος Ιόλας

* Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908 ως Κωνσταντίνος Κουτσούδης.

* Γιος εμπόρου, ήρθε στην Αθήνα με μόνο εφόδιο συστατικές επιστολές του Κ. Καβάφη προς τους Κ. Παλαμά, Α. Σικελιανό και Δ. Μητρόπουλο.

* Ανακαλύπτει στο χορό το ταλέντο του και σπουδάζει στην Αθήνα, στο Βερολίνο και στο Παρίσι. Γίνεται πρώτος χορευτής σε μεγάλα μπαλέτα.

* Στο Παρίσι συναναστρέφεται με καλλιτέχνες. Αγοράζει τον πρώτο του πίνακα από τον ίδιο τον Ντε Κίρικο και ερωτεύεται τον Ζαν Κοκτό. Σιγά σιγά εγκαταλείπει το χορό και στρέφεται στις εικαστικές τέχνες.

* Το 1944 ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στη Νέα Υόρκη. Η ελίτ των ΗΠΑ τον λατρεύει και η κόρη του προέδρου Ρούσβελτ τον «βαπτίζει» Αλέξανδρο Ιόλα.

* Στην γκαλέρι του εκθέτει για πρώτη φορά ο Αντι Γουόρχολ ενώ παρουσιάζονται και Ευρωπαίοι άγνωστοι στους Αμερικανούς, όπως ο Ερνστ και ο Μαγκρίτ. Λέγεται ότι πρώτος εκτίναξε τις τιμές σε έργα από μερικά δολάρια σε εκατοντάδες χιλιάδες.

* Τα επόμενα χρόνια ανοίγει πολλές άλλες γκαλερί σε μεγάλες πόλεις από τη Μαδρίτη έως τη Βηρυτό. Παίζει με τη σύγχρονη τέχνη επιδέξια και μισθώνει καλλιτέχνες να δουλεύουν γι' αυτόν με συμβόλαια.

* Το γαλλικό κράτος του απονέμει το παράσημο της λεγεώνας της τιμής.

* Επιστρέφει στην Ελλάδα στην ακμή της επιτυχίας του και χτίζει τη βίλα του. Εκεί φιλοξενεί τρανταχτά ονόματα της τέχνης αλλά και φιλόδοξους νέους. Ενδύεται το ρόλο του μαικήνα που τον λατρεύουν και τον μισούν για τη συμπεριφορά του και ένα εκκεντρικό για την εποχή ντύσιμο που κραυγάζει τις ερωτικές του προτιμήσεις. Ζει μέσα στη χλιδή και τις απολαύσεις αλλά χαρίζει και πολλά έργα σε μουσεία.

* Ο ελληνικός λαϊκίστικος συντηρητισμός τού ανοίγει πόλεμο τη δεκαετία του 1980 και με πηχυαίους τίτλους για «βίλα οργίων» και άλλα τέτοια τον απομονώνει από τους «φίλους» του.

* Στις 8 Ιουνίου 1987 αφήνει την τελευταία του πνοή στη Νέα Υόρκη. Κύρια κληρονόμος του ήταν η αδελφή του Νίκη Στάιφελ.

Αλέξανδρος lόλας

[ Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 12 της Βιταμίνης Ο]

Ο διεθνούς φήμης Έλληνας γκαλερίστας Αλέξανδρος Ιόλας παραμένει ακόμα -10
χρόνια μετά το θάνατό του- ένα ερωτηματικό στη μικρή παράδοση της νεοελληνικής
τέχνης.

Παρά τα αρκετά εκτεταμένα δημοσιεύματα του τύπου, καυτό ενδιαφέρον ακόμα
και ξένων μελετητών παραμένει μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που προβληματίζει.
Η πρόσφατη έκδοση της βιογραφίας του με τίτλο «Αλέξανδρος Ιόλας» (εκδόσεις
Νέα Σύνορα, Λιβάνη) έρχεται να φωτίσει κάποιες σκιώδεις και μυστικές πλευρές του
χαρακτήρα του. Πρόκειται για τις απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες με το
δημοσιογράφο Γιάννη Σταθούλη στο σπίτι της Αγ. Παρασκευής.

Γυρνώντας πίσω στο χρόνο συναντάμε έναν άνθρωπο ευαίσθητο και
συναισθηματικό, ένα παιδί που δε θα συμβιβαστεί ποτέ με το όνειρο του πατέρα του
να τον κάνει επιχειρηματία.

«Δεν ήμουν πλασμένος γι' αυτά τα πράγματα», υποστηρίζει. «Θυμάμαι σαν τώρα
και δε θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου όταν σκαστός από το σπίτι είδα τη Μαρίκα
Κοτοπούλη που ήρθε στην Αλεξάνδρεια και έπαιζε την Κλυταιμνήστρα. Όχι μόνο
μαγεύτηκα, άλλαξε η ζωή μου. Κατάλαβα ότι ήμουν γεννημένος για την τέχνη.»
Μετά από παρότρυνση του Άγγ. Σικελιανού, ο μικρός Αλέξανδρος καταλήγει
στην Ευρώπη και ασχολείται με το χορό. Συνεργάζεται με το Θέατρο Σάλτσμπουργκ,
την όπερα του Βερολίνου και την Κίρα Νιζίνσκι. Θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί σε
έναν από τους καλύτερους χορευτές στον κόσμο.

Ένα απρόσμενο όμως γεγονός θα σταθεί η αφορμή να εγκαταλείψει για πάντα το
χορό και να ασχοληθεί με τη συλλογή έργων τέχνης. «Μια μέρα εκεί που περπατούσα
στο δρόμο, είδα σε μια βιτρίνα έναν πίνακα και, χωρίς να ξέρω γιατί, σταμάτησα
μπροστά του.»

Ο Έλληνας μέντορας βρίσκεται ίσως στην καλύτερη περίοδο της ζωής του, όπου
τα έχει όλα: νιάτα, ταλέντο, πάθος για δουλειά, επιτυχία, αναγνώριση. Η πρώτη του
γκαλερί στην 55η οδό της Ν. Υόρκης είναι μόνο η αρχή μιας πετυχημένης συνέχειας
στο Παρίσι, τη Βηρυτό, τη Γενεύη, το Μιλάνο, τη Μαδρίτη, τη Ρώμη, τη Ζυρίχη. Το
διάστημα αυτό ο Ιόλας δουλεύει ασταμάτητα, οργανώνει εκθέσεις σ' όλο τον κόσμο,
ανοίγει τη μια γκαλερί πίσω από την άλλη και μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στη
δουλειά και σε αξέχαστες, όπως ο ίδιος λέει, νυχτερινές εξορμήσεις στο τότε
μαγευτικό Παρίσι, στο ερωτικό Βερολίνο και στην προκλητική Ν. Υόρκη.

Σε κάποιο σημείο του βιβλίου αναφέρει: «Δύο πράγματα σημάδεψαν τη ζωή μου:
η τέχνη και ο έρωτας. Ποτέ δεν έκρυψα οτι είχα τα ωραιότερα αγόρια που
κυκλοφορούσαν. [...] Από μικρό παιδί με τραβούσε το αντρικό σώμα. Ο πρώτος
άντρας που μ' έμαθε να μην ντρέπομαι γι' αυτό που είμαι ήταν ο Άγγελος
Σικελιανός.»

Ο Ιόλας ποτέ δε φοβήθηκε να δηλώσει ανοιχτά την ομοφυλοφιλία του. Δυστυχώς
η ειλικρίνειά του θα δώσει τροφή στα ΜΜΕ τα οποία θα προσπαθήσουν προς το τέλος
της ζωής του να διασύρουν το όνομά του.

Τα πρωτοσέλιδα της εποχής έγραφαν για «ρωμαϊκά όργια στο σπίτι του
ανώμαλου συλλέκτη». Η Αυριανή θα φτάσει στο σημείο να δημοσιεύσει το τηλέφωνό
του, παροτρύνοντας τους αναγνώστες να παίρνουν και να τον βρίζουν.

Το θέμα θα πάρει μεγάλες διαστάσεις και θα φτάσει μέχρι τα δικαστήρια με τον
Ιόλα να κατηγορείται για παραβίαση του νόμου περί ναρκωτικών, ακολασία με
νεαρούς άντρες και παράνομη εμπορία αρχαιοτήτων.

Κανείς δε θα μάθει ποτέ κατά πόσο αληθεύουν όλες αυτές οι φήμες γύρω από τη
ζωή του. Οι δηλώσεις των καλλιτεχνών που γνώρισαν τον Ιόλα παραμένουν πάντα
επιφυλακτικές και συγκρατημένες. Ο ζωγράφος Κ. Τσόκλης είχε πει κάποτε: «Ήταν
γοητευτική προσωπικότητα ο Ιόλας, αλλά ήθελε να υποτάσσει τους καλλιτέχνες του.
Εξευτέλιζε το Φασιανό. Τον σήκωνε τρεις η ώρα το πρωί και του έλεγε: “Έλα στη
γκαλερί να ζωγραφίσεις ένα νέο αγόρι που έχω σήμερα μαζί μου”, και έτρεχε ο
Αλέκος να ζωγραφίσει τον γκόμενο του Ιόλα.»

Ο Ακριθάκης σε ερώτηση γύρω από το χαρακτήρα του Ιόλα θα προσθέσει: «Δεν
υπήρξε πιο αδίστακτο πλάσμα στην ιστορία της τέχνης, πιο δικτατορικό, πιο σκληρό
και συγχρόνως πιο εύθραυστο. Ήταν πολύ δίκαιος ο Ιόλας.»

Τον ίδιο δε φαίνεται να τον απασχολούν όλα αυτά. Εξάλλου το διάστημα αυτό ο
ηλικιωμένος πια συλλέκτης αποφασίζει να υλοποιήσει το μεγάλο του όνειρο: τη
δημιουργία ενός μουσείου μοντέρνας τέχνης στη Θεσσαλονίκη: «Να αφήσω κάτι στην
πατρίδα μου με το οποίο θα με θυμούνται.»

Τα σχέδια ετοιμάστηκαν και ο ίδιος έδωσε 65 έργα της συλλογής του σαν δωρεά
στο Μουσείο. Δεν πρόλαβε όμως να το δει ποτέ τελειωμένο. Τον πρόλαβε ο θάνατος
στις 8 Ιουνίου 1987. Το ιατρικό ανακοινωθέν αναφέρει ότι πέθανε από το σύνδρομο
του Aids.

Το μουσείο που ετοίμαζε ο Ιόλας σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στη
βιομηχανική περιοχή της Σίνδου Θεσ/νίκης έμεινε τελικά στα προσχέδια.
Δημιουργήθηκε ένα άλλο στο χώρο της Διεθνούς Έκθεσης, το οποίο ανακαινίσθηκε
πρόσφατα και προσφέρει σημαντικές εκθέσεις μοντέρνων καλλιτεχνών.

Τα έργα που έδωσε σαν δωρεά στο μουσείο, εκτέθηκαν για πρώτη φορά τον
Ιούνιο σε μια έκθεση του ΟΠΠΕ-Θ'97 στο διατηρητέο Κτίριο της Τράπεζας
Μακεδονίας-Θράκης.

Έχουν περάσει πάνω από 10 χρόνια και δεν υπάρχει ένας χώρος για τη μόνιμη
τοποθέτηση των αποκτημάτων του μουσείου. Είναι καιρός να δοθούν τα έργα στο
κοινό.

Θα ήταν το λιγότερο που θα μπορούσε να γίνει για να τιμήσουμε τη μνήμη και
την προσφορά τ του Ιόλα στην πόλη.

Γιώργος Τσιτιρίδης